WYCIECZKA Nr 285 "Skierniewice"

TRASA : Łódź (Narutowicza, Wschodnia, Pomorska, Byszewska) - Plichtów - Byszewy - Boginia- Stare Skoszewy - Sierżnia - Lipka - Niesułków Kolonia - Lubowidza - Dmosin Wieś - Grodzisk - Kałęczew - Ząbki - Kuźmy - Trzcianka - Bobrowa - Chlebów - Świete Laski i Świete Nowaki - Maków - Skierniewice. Zwiedzanie miasta i powrót pociągiem TLK "Jagna" do stacji Łódź-Widzew. Koszt biletu 24 zł, wyjazd 20:00, przyjazd 20:41, pędził 120 km/h !!! - ale czad !!! 
[30.08.2014. - 88,9 km, 23,9 km/h, 3:43:24h]
ZDJĘCIA            FILMY             GPS             HISTORIA

Mr SCOTT jedzie do... Skierniewic !!! Trasa WYCIECZKI Nr 285 (-:

Jeszcze tylko dwa dni sierpnia i koniec wakacji...
Ale nie ma się co martwić, bo na rowerowe wycieczki, można przecież jeździć przez cały rok !!! Po ostatniej eskapadzie i wyprawie szlakiem Litzmannstad Getto, zaplanowałem wycieczkę do Skierniewic.
Około godz. 9:45 ruszam na trasę. Przemieszczam się po ul.Narutowicza obok "Apteki pod Słońcem", która jest jedną z najstarszych w Łodzi. Rozpoczęła działalność we wrześniu 1895 roku.

Potem mijam zabytkową kamienicę Szmula i Musze Urysohn, która stoi przy skrzyżowaniu Narutowicza 16 i Wschodniej 76.

Szybko docieram na ul.Pomorską 51, pod bramę wjazdową na teren Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi.

Na ścianie budynku uczelni znajduje się ogromne malowidło, które powstało w 2006 roku podczas festiwalu graffiti. Impreza pt. "Meeting of Styles" odbyła się w dniach 2-4 czerwca w trakcie Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Muralu (Graffiti), który wywodzi się z niemieckiego Festiwalu "Wall Street Meeting".

Ścianę uczelni ozdobiono wielobarwnym graffiti, którego motywem przewodnim jest morze, zwierzęta i stwory morskie, nimfy wodne, nurkowie i... Łódź !

Główną ideą festiwalu było ukazanie graffiti jako jednego z rozwijających się kierunków sztuki oraz również umożliwienie młodym ludziom ekspresję ich talentów.

W festiwalu wzięli udział m.in. tacy artyści, jak : Raku i Bary z Łodzi, Cazo, Dome (Niemcy), Nadaone i Kika (Szwajcaria), Hate (Węgry), 461, Ram (Szczecin), Cybe, Limp2, Zbir, Harte, Szejn, Nawer, Turbo (Bielsko-Biała), Pleks (Poznań), Pojeb (Szczecin), Phok (Poznań), Amok (Gdańsk), Rat i Pigz (Mińsk Maz.), Pemo (Poznań), Pancho, Kner (Czersk), Este i Bartone (Wrocław).

Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna zajmuje teren po byłej fabryce niemieckiego przemysłowca Ferdynanda Goldnera, która powstała w latach 1883–1896. W latach powojennych funkcjonowała tutaj fabryka uszczelnień i wyrobów azbestowych.

Czterokondygnacyjny budynek został znakomicie odrestaurowany i jest świetnie widoczny od strony patio przy ulicy Rewolucji 1905 roku.

Teren uczelni otoczony jest starymi murami, na których znajduje się mnóstwo graffiti !

Na jedenej ze ścian Mr SCOTT dostrzegł nawet napis "Łódź" (-:

Po zwiedzeniu terenu uczelni, wyjeżdżam bramą przy ul.Rewolucji 1905 r. nr 52.

Kieruję się na Stoki. Przejeżdżam po wiadukcie nad torami kolejowymi przy ul.Pomorskiej. Kończą się właśnie ostatnie prace przy budowie przystanku Łódź-Stoki, który położony jest w obrębie łódzkiej kolei obwodowej, na trasie pomiędzy Łodzią Widzewem i Zgierzem. Już od dnia 1 września 2014 roku, będzie on stanowił jeden z przystanków nowego przewoźnika - Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej.

Następnie dojeżdżam do Nowosolnej, gdzie przy "gwiaździstym skrzyżowaniu" kończy się ul.Pomorska. Skręcam w ul.Byszewską, opuszczam Łódź i wjeżdżam na terytorium Powiatu Łódzkiego Wschodniego.

Jadę jedną z moich ulubionych tras, przez Plichtów, Boginię, Stare Skoszewy i Lipkę. To malowniczy trakt prowadzący przez Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich. Przejeżdżam przez Las Poćwiardowski i przed wsią Kolonia Wola Cyrusowa, skręcam na północ w stronę wsi Lubowidza. Następnie jadę wzdłuż autostrady A-2.

We Wsi Dmosin kieruję się prosto na Trzciankę. Przy wiadukcie i rozjeździe na Głowno i Brzeziny, stoją ogromne maszty linii energetycznej.

Podjeżdżam na most nad rzeką Mrogą.

Zaliczam szybki zjazd i wpadam z impetem do wsi Grodzisk.

Potem jadę krótko przez las i pojawiam się w osadzie o nazwie Ząbki.

Z drogi obserwuję szkaradne BAZY OBCYCH, które kaleczą powietrze na wzgórach wsi Nadolna (zobacz WYCIECZKA Nr 190).

Dalej pomykam świetnie znaną mi trasą : przez Zawady, Kuźmy i Trzciankę. Przecinam DW nr 704 i wjeżdżam na tereny leśne. Na skraju kompleksu Lasów Spalsko-Rogowskich, ustawiony jest obelisk z pamiątkową tablicą.

Na płycie z brązu wyryty jest nst. napis : "Tu poległ 9.VIII.1944. w walce Oddz. Part. BCH "Boruty" z Niemcami ppłk Tadeusz Golka "Stefan". Bechowcy". Tadeusz Golka, ps. ,,Stefan’’, oficer do zleceń Komendy Głównej Batalionów Chłopskich, był szefem sztabu i szefem wyszkolenia Okręgu II Warszawa Województwo.

Po krótkiej lekcji wojennej historii, pedałuję do wsi Bobrowa. Jest to oznakowany szlak rowerowy, który prowadzi przez urokliwy las.

Szybko dojeżdżam do osady Chlebów.

Pruję cały czas prosto, po mocno zniszczonej drodze, która prowadzi przez wsie o fajnych nazwach Święte Laski i Święte Nowaki.

Dojeżdżam do Makowa, który poznałem w trakcie WYCIECZKI Nr 140. Staję przed kolorowym budynkiem Urzędu Gminy Maków.

Zaglądam na moment do miejscowego kościoła p.w. św. Wojciecha, biskupa i męczennika. Świątynię wzniesiono w 1777 roku.

Potem jadę dalej na wschód, do mostu na rzece Zwierzynka, która przepływa przez rozległy kompleks lasów.

Zwierzynka zwana jest także Zwierzyniec. Jest to rzeka Równiny Łowicko-Błońskiej, prawy dopływ Bzury o długości 36,89 km. Jej źródła znajdują się w okolicach wsi Kawęczyn. Dalej płynie przez wsie Stachlew, Polesie, Parma, Placencja, Zielkowice, po czym wpada do Bzury na przedmieściach Łowicza.

Przejeżdżam przez Las Zwierzyniecki, który reprezentuje dużą wartość przyrodniczą (w szczególności mozaiki siedlisk i drzewostanów, starych drzew, flory i fauny leśnej). Po prawej stronie drogi widoczna jest mogiła otoczona drewnianym płotkiem.

Na pomniku wyryty jest napis "Ś.P. Jan Wieczorek ucz. II kl. G.J.BP w Skierniewicach. Zginoł przez wybuch min w dn. 1.IX.1945 r. przeżywszy l.16. Kochanemu synowi stroskani rodzice". Smutna historia...

Jeszcze tylko kilkanaście machnięć korbą i docieram wreszcie do celu mojej podróży !
Skierniewice to bardzo duże miasto w połowie drogi między Warszawą a Łodzią, z wieloma zabytkami i atrakcjami turystycznymi, których poznanie zajmie mi na pewno sporo czasu. Tak więc wymyśliłem sobie, że na spokojnie odwiedzę najważniejsze miejsca w mieście, a do Łodzi wrócę wieczorem pociągiem !
Sprytny plan, prawda ?

Na wstępie oglądam ciekawy budynek - pałacyk Łowczego wybudowany w 1820 roku. Stoi na terenie pierwszej posesji przy ul.Zwierzynieckiej, tuż za witaczem Gminy Maków.

Jadę prosto do strzeżonego przejazdu Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Wjeżdżam na ul.Piłsudskiego i rozpoczynam zwiedzanie Skierniewic.

Przy ul.Piłsudskiego 38 oglądam pałacyk zwany willą Olszewskich, który został wybudowany w stylu eklektycznym na początku XX wieku.

Przy ul. Józefa Piłsudskiego 24 znajduje się hotel i restauracja "Dworek". Obiekt powstał pod koniec XIX wieku.

Na ścianie budynku zawieszona jest pamiątkowa tablica z informacją o treści : "W tym domu w latach 1919-1920 mieścił się pensjonat im.Aleksandra Mazaraki, założony przez Leonię Mazarakową z Żelaznej, dla ozdrowieńców wojny polsko-bolszewickiej. Kamień ten kładzie Ich prawnuk Krystian wraz z rodziną". Bardzo się ucieszyłem, bo przecież historię rodziny Mazarakich, poznałem przy okazji WYCIECZKI Nr 266 (-:

Przy ul.Piłsudskiego 2 cieszy oczy piękna willa rodziny Kozłowskich, która powstała według projektu Władysława Marconiego w 1890 roku.

Ma tu siedzibę Urząd Stanu Cywilnego oraz Regionalna Akademia Twórczej Przedsiębiorczości. Dzięki ostatniemu remontowi, obiekt prezentuje się znakomicie. Kosztowało to ponad 2,3 miliona złotych, z czego prawie 990 tysięcy złotych pochodziło z dofinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego.

Skręcam w prawo w ul.Prymasowską i przejeżdżam mostem nad Łupią. Rzeka zwana jest także Skierniewką. Jest prawym dopływem Bzury o długości 61,2 km. Wypływa ze Wzniesień Łódzkich dwiema strugami : prawą – Łupią, uznawaną za ciek źródłowy, mającą źródła koło wsi Krosnowa, oraz lewą – Jeżówką, mającą źródła koło wsi Jasienin Mały, powyżej wsi Jeżów wpadającą do Łupi koło Gzowa. Do Bzury uchodzi poniżej Łowicza na terenie wsi Mysłaków.

Za rzeką zwraca uwagę piękna brama, która prowadzi do Parku Miejskiego. Zieleniec ogrodzono metalowym, ozdobnym płotem wzorowanym na ogrodzeniu warszawskich Łazienek.

Przy ul.Prymasowskiej 6 znajduje się Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia w Skierniewicach im. Fryderyka Chopina. Placówka mieści się w odrestaurowanym budynku wybudowanym przed II wojną światową

Skręcam w lewo w ul.Konstytucji 3 Maja, gdzie "rzuca się w oczy" budowla z czerwonej cegły. To neogotycka wieża ciśnień zbudowana w latach 1904-1905, która nazywana jest kordegardą.

Obok wieży znajduje się brama wjazdowa na teren Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach.

Instytut ma swoją siedzibę w pałacu prymasowskim, który jest najcenniejszym zabytkiem Skierniewic. Jest to dawny pałac arcybiskupów gnieźnieńskich, który wybudowany został w latach 1609-1617 na miejscu drewnianego dworu. Prezentuje styl renesansowy. W 1762 roku pałac został rozbudowany w stylu klasycystycznym wg projektu Efraima Szregera. Wokół powstały budynki gospodarcze, park i oranżeria, dając początek istniejącej do dziś Osadzie Pałacowej.

Pałac stanowił siedzibę arcybiskupów, m.in. Ignacego Karsickiego, a także marszałka francuskiego Louis'a Davout oraz rezydencję letnią Wielkiego Księcia Konstantego, a następnie carów Mikołaja I i Aleksandra I. W 1884 roku w pałacowych murach odbył się Zjazd Trzech Czarnych Orłów – władców państw zaborczych. Spotkali się wówczas cesarz Rosji Aleksander III, cesarz Austrii Franciszek Józef I i cesarz Niemiec Wilhelm I.

Park pałacowy położony jest po obu stronach rzeki Łupi. W 2012 roku Rada Miasta podjęła uchwałę o przywróceniu jego świetności, między innymi dzięki dofinansowaniu środków pieniężnych Unii Europejskiej.

Następnie podjeżdżam na ul.Konstytucji 3 Maja 6, gdzie znajduje się Starostwo Powiatowe w Skierniewicach. Instytucja mieści się w dawnym Domu Sejmikowym, który zbudowano w latach 1922-1926 wg projektu architekta Konrada Kłosa. W jego uroczystym poświęceniu 12 czerwca 1927 roku, uczestniczył Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Ignacy Mościcki. W latach 1975-1990 w budynku była siedziba Wojewódzkiego Komitetu PZPR.

Naprzeciwko urzędu znajduje się skwer im.Władysława Strakacza - jednego z najwybitniejszych skierniewiczan, właściciela Browaru Parowego i znanego społecznika.

 Na środku tego trójkątnego zieleńca, stoi pomnik wdzięczności Armii Czerwonej "Za wolność naszą i waszą".

Pomnik poświęcony został czci żołnierzy radzieckich i przyjaźni polsko-radzieckiej. Monument od dłuższego czasu budzi w mieście mieszane uczucia. Wiele osób uważa, że powinien zostać zburzony, bo "wolne państwo, nie powinno tolerować takich symboli".

Następnie jadę na Skwer Inwalidów Wojennych Rzeczypospolitej Polskiej. Na tym placu kiedyś istniał cmentarz ewangelicki, który został zlikwidowany wiosną 1963 roku. Na zieleńcu stoi pomnik Inwalidów Wojennych II wojny światowej.

Podjeżdżam na ul.Lelewela 2, gdzie na trawniku ustawiona jest rzeźba w kształcie dłoni i motywem salamandry.

Stamtąd kieruję się do dworca kolejowego w Skierniewicach.

Budynek dworca powstał w roku 1873. Wzniesiony go w stylu gotyku angielskiego z wnętrzami neoklasycystycznymi, na przyjęcie cara Rosji, który odwiedzał swoją rezydencję w okolicach Skierniewic.

Na dworcu znajduje się kilka tablic pamięci. Ta "W hołdzie Narodowi Węgierskiemu, który okazał Rzeczypospolitej Polskiej przyjaźń i pomoc w czasie wojny polsko-bolszewickiej. W okresie przełomowych zmagań 12 sierpnia 1920 roku do Skierniewic dotarł transport 22 milionów pocisków z fabryki Manfreda Weissa w Csepel (Budapeszt). W latach 1919-1921 Rząd Królestwa Węgier przekazał Polsce blisko 100 milionów pocisków karabinowych, znaczne ilości amunicji artyleryjskiej, sprzętu i materiałów wojennych. Wdzięczni Polacy 2013".

"Bohaterskim bojownikom o wolność i demokrację spalonym żywcem więźniom Pawiaka na St.Skierniewice w dn. 31 lipca 1944 r. Cześć Ich Pamięci. Kolejarze Węzła Skierniewice" oraz "W 60-tą rocznicę spalenia więźniów Pawiaka przez Niemców. Mieszkańcy Skierniewic".

W dniu 1 sierpnia 1944 funkcjonariusze niemieckiego Bahnschutzu spalili na stacji wagon z ciałami uduszonych w czasie transportu więźniów z Pawiaka. Jak się okazało, między zmarłymi ukrywali się również żywi ludzie, którzy udając nieboszczyków mieli nadzieję uniknąć transportu do obozu koncentracyjnego. Straszna historia...

"30.VII. Pamięci spalonych na stacji kolejowej Skierniewice i pomordowanych w obozie w XXV rocznicę ewakuacji więźniów Pawiaka do Gross-Rosen. 1944-1969. Klub więźniów Gross-Rosen przy Zarz. Okr. Warsz. ZBoWiD".

Warta obejrzenia jest drewniana wiata peronowa, istniejąca w niezmienionej formie od 1893 roku !

W latach 1980–2003 budynek dworca został odnowiony zgodnie z wymaganiami konserwatorskimi (skuto tynki na elewacjach, odsłonięto ceglany wątek ścian). Na peronie ustawiono w roku 2010 pomnik Stanisława Wokulskiego, bohatera powieści „Lalka” Bolesława Prusa.

Projektantem i twórcą rzeźby Wokulskiego jest Robert Sobociński, poznański artysta, autor m.in. ławeczki Tuwima w Łodzi i skierniewickiej ławeczki Profesora Pieniążka. Rzeźba ma około dwóch metrów wysokości. Wyobraża postać Wokulskiego, który przeżywa silne emocje; nie tyle przedsiębiorcy, co filantropa oraz mecenasa kultury i nauki.
Przy rzeźbie umieszczono słowa :
"Dotknąłem miłości, dotknąłem śmierci…
Tu, w Skierniewicach, wrócono mnie Życiu.
Ach, te odwieczne metamorfozy…
Stanisław Wokulski
Romantyk z powieści Bolesława Prusa pt. LALKA".

Skierniewicki dworzec należy do najpiękniejszych w Europie. Na ścianach znajdują się sgraffito z socrealistycznymi motywami ukazującymi przedstawicieli klasy robotniczej i chłopstwa, kolejarzy budujących tory, inteligencje uczącą dzieci, autorstwa A. i M. Mieszkowskich z 1954 roku.

Z dworca podjeżdżam na pobliską ul.Sienkiewicza, gdzie stoi pomnik czołg T-34.

17 stycznia 1945 roku Armia Czerwona wkroczyła do Skierniewic, znajdujących się wówczas pod okupacją niemiecką. W pobliżu dworca PKP doszło do walk, podczas których jeden z czołgów radzieckich został ostrzelany. Żołnierze Armii Czerwonej ponieśli śmierć w płomieniach.

Ma pomniku umieszczona jest tablica z napisem "Polegli na polu chwały podczas wyzwalania Skierniewic 17 stycznia 1945 roku żołnierze Gwardii Armii Czerwonej", nazwiska poległych oraz dopisek "Cześć i chwała bohaterskim wyzwolicielom. Społeczeństwo Miasta".

Z ul.Sienkiewicza wracam na obszerny plac przy dworcu.

Wchodzę na wiadukt, który położony jest nad torowiskiem stacji kolejowej. Skierniewice stanowią bardzo ważny punkt komunikacyjny. Projekt budowy linii kolejowej powstał w 1835 roku. Ponieważ plan budowy obejmował trasę przechodzącą przez granice zaborów, projektowana linia otrzymała nazwę Droga Żelazna Warszawsko – Wiedeńska. Cała linia miała długość 327,6 km i posiadała 27 stacji. Była to pierwsza linia kolejowa na ziemiach Królestwa Polskiego. Ze Skierniewic szlak rozdzielał się na trasy do Łowicza, a później do Bydgoszczy.

Z wiaduktu widać doskonale pięknie zagospodarowany Plac Dworcowy. Jego główną atrakcją jest fontanna z rzeźbą chłopca siedzącego pod jabłonią, trzymającego w dłoniach jabłko.

Schodzę z wiaduktu na ul.Bielańską i podjeżdżam na ul.Łowicką 1, gdzie znajduje się Parowozownia Skierniewice.

Zespół lokomotywowni z oryginalną nastawnią i halą wachlarzową z 1845 roku,  pochodzi z czasów Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. W Parowozowni, należącej obecnie do Polskiego Stowarzyszenia Miłośników Kolei, zgromadzono kilkadziesiąt pojazdów, w tym unikatowych w skali Europy i świata.

Wagony z kolekcji były wykorzystane podczas realizacji filmów, m.in. „Lista Schindlera” i „Pianista”. Parowozownię można zwiedzać od maja do października w każdą pierwszą sobotę miesiąca w godz. 11–14.

Z terenów przy dworcu kieruję się do centrum miasta. Przejeżdżam znowu po ul.Sobieskiego, gdzie zauważam pamiątkową tablicę. Umieszczono na niej napis "W latach 1830-1963 w tym miejscu znajdował się cmentarz ewangelicko-augsburski. Towarzystwo Przyjaciół Skierniewic 1994".

U zbiegu ulic Jana III Sobieskiego, Władysława Reymonta, Stanisława Rybickiego, chowano kiedyś niemieckich fachowców sprowadzonych przez arcybiskupów oraz Finów i Łotyszy ze Skierniewickiego Garnizonu. W okresie II wojny światowej Niemcy grzebali tutaj swych zabitych żołnierzy. Wiosną 1963 roku przeprowadzono ekshumację szczątków 82 osób oraz zlikwidowano 67 grobowców i grobów. Szczątki osób ekshumowanych pochowano po raz drugi w zbiorowej mogile na cmentarzu "Strzelba" przy ul. Strobowskiej oraz na innych cmentarzach w rodzinnych grobach.

Parę minut krążę po mieście, wypatrując co ciekawsze obiekty i instytucje. Przy ul.Reymonta 18 znajdują się budynki należące do Instytutu Sadownictwa w Skierniewicach. Parę lat temu działał tu hotel "Polonia". Obecnie są w nim biura różnych firm.

Przy ul.Reymonta 33 znajduje się Młodzieżowe Centrum Kultury.

Na ścianie widoczne jest graffiti z wizerunkiem uśmiechniętych dzieci oraz ryciną skierniewickiego ratusza.

Przy ul.Reymonta 23 znajduje się Urząd Gminy Skierniewice.

Następnie jadę na skierniewicki rynek, który nosi imię abp. Jana Odrowąża ze Sprowy - założyciela miasta.

Na rynku zachował się średniowieczny układ urbanistyczny. Plac posiada zabudowę jedno i dwu piętrową z drugiej połowy XIX wieku. Większość kamienic utraciła jednak cechy stylowe. Rynek pełnił funkcję targowiska do 1956 roku.

W jego centralnej części znajduje się fontanna zbudowana w 2007 roku, która stanęła w miejscu dawnego ratusza miejskiego.

Rynek to reprezentacyjne miejsce miasta. Na placu ustawiona jest stylowa tablica z planem Skierniewic, na którym zaznaczone są atrakcje turystyczne i najważniejsze zabytki.

Głównym budynkiem rynku jest ratusz wybudowany w 1847 roku według projektu Henryka Marconiego w stylu neorenesansowym. Obecnie to siedziba Urzędu Miasta Skierniewice.

Na ścianie ratusza znajduje się tablica z płaskorzeźbą "Pamięci Jana Kilińskiego, szewca-Wodza Powstania Mieszczaństwa Polskiego w 1794 r. ur. w Trzemiesznie 1760 r. zm. w Warszawie 1819 r. Hołd składają w 10-letnią rocznicę Odrodzenia Państwa Polskiego rzemieślnicy M.Skierniewic".

Na budynku zawieszona jest także tablica pamięci z napisem "Miejsce uświęcone śmiercią Polaków walczących o wolność. W dn. 6.X.1942 r. zostali powieszeni przez hitlerowców Jan Cieślak, Wacław Jędrzejczak, Władysław Kluczyński, Franciszek Kowalczyk, Stefan Malinowski, Jan Okrasa, Stanisław Pytel, Wacław Sekalski, Stanisław Szuplewski, Władysław Tomaszkiewicz".

Naprzeciwko ratusza ustawiona jest pomnik "Ławeczka Profesora Pieniążka". Profesor założył Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa i przewodził nim przez szereg lat. Dzięki jego zasługom, Instytut ten stał się znany ze swych osiągnięć na całym świecie.

Ważącą 300 kilogramów ławeczkę z brązu wykonał poznański artysta Robert Sobociński. Przy ławeczce zamontowana jest tablica, a na niej napis : "Profesorze, dałeś nam owoc bogów - JABŁKO, zostawiłeś - SERCE, dziękujemy - skierniewiczanie".

Podchodzę do mieszczańskiej kamienicy obok ratusza. W tym domu pod nr 7, urodził się Tadeusz Sułkowski, polski poeta, dziennikarz, prozaik, krytyk, podporucznik rezerwy piechoty Wojska Polskiego.

Na ścianie budynku zamocowane są dwie tablice pamięci. Na tej wiszącej wyżej widoczny jest napis "W tym domu urodził się w 1907 roku poeta Tadeusz Sułkowski, zmarł w 1960 roku w Londynie". Na drugiej widnieje napis o treści : "W hołdzie wybitnemu poecie Tadeuszowi Sułkowskiemu Honorowemu Obywatelowi miasta Skierniewice w 90 rocznicę Jego urodzin Mieszkańcy skierniewic 15.X.1997 r.".

Miasto dba o swój wizerunek, czego dowodem są specjalne włazy studzienek kanalizacyjnych, które zostały odlane z okazji Jubileuszu 550-lecia Skierniewic.

Od rynku odbiegają nst. ulice : Senatorska, Gałeckiego, Żwirki i Wigury, Rynek, Mszczonowska, Strykowska, Stefana Batorego, Michała Okurzałego.

Na narożnej kamienicy przy ul.Senatorskiej, zawieszona jest tablica z ryciną możnowładcy małopolskiego i dedykacją "Janowi Odrowążowi ze Sprowy, założycielowi miasta w 550. rocznicę nadanie praw miejskich skierniewiczanie. 19 lutego 2007 r.".

Nad nią wisi stylowa tabliczka z napisem "RYNEK im.Jana Odrowąża ze Sprowy".

Wjeżdżam na ul.Senatorską, przy której znajduje się kościół Św.Jakuba Apostoła. Świątynię ufundował w 1781 roku prymas Antoni Kazimierz Ostrowski. Kompleksowy projekt przygotował architekt Efraim Szreger.

Trafiam akurat na uroczystość ślubną. Para nowożeńców zajechała pod kościół amerykańską limuzyną !

Nie wypada przeszkadzać w tak ważnej chwili, ale do środka jednak wchodzę !!! Kościół posiada sześć ołtarzy. W głównym "Pan Jezus Ukrzyżowany", w bocznych "Niepokalane Poczęcie NMP", "Ucieczka do Egiptu", "św. Jakub", "św. Wojciech", "św. Antoni". W podziemiach tuż pod amboną, znajdują się krypty gdzie chowano zmarłych kapłanów, szlachtę, dworzan prymasowskich i niektórych mieszczan.

W kościele zachowały się liczne tablice nagrobne z XVII i XVIII wieku, portret Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz nagrobek prymasa Ostrowskiego wykonany przez włoskiego rzeźbiarza – J. Monaldiego. W kruchcie zawieszone są pamiątkowe tablice.

"W hołdzie uczniom Szkoły Kolejowej Józefa Alichewicza uczestnikom strajku w obronie mowy polskiej w 1905 r. W setną rocznicę Kolejarze Oddziału Regionalnego w Warszawie PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Skierniewice wrzesień 2005".

"Kościół ten dostojny w dziejach Polski zbombardowany przez Niemców dn. 3.IX.1939 w czasie nieszporów. Odbudowany został w latach 1939-40, 47 i 48 staraniem księdza Józefa Kowalińskiego skierniewickiego proboszcza i dziekana, dzięki niezwykłej ofiarności parafian".

"Choć mijają lata by dobro i miłość nigdy nie zostały zapomniane". W 60 rocznicę utworzenia pierwszego w okupowanej Polsce schroniska sierot wojennych w Skierniewicach, tablicę tę ofiarujemy : Mieszkańcom Miasta Skierniewice, księżom Parafii św.Jakuba, naszym wychowawcom i opiekunom. Ocaleni z pożogi wojennej wdzięczni wychowankowie 1942-2002".

"Pamięci żołnierzy Armii Krajowej obwodu Sroka-Skierniewice poległym, zamordowanym i zmarłym w latach 1939-1945. Gloria Victis".

"Sacrum Millennium Poloniae 966-1966".

"Wieczna chwała "Narodowej Sprawy Męczennikom" aresztowanym 19 stycznia 1945 roku, wywiezionym na Syberię i tam zamordowanym żołnierzom Armii Krajowej obwodu "Sroka" Ś.P. Arturowi Wittenbergowi, Janowi Lankiewiczowi, Władysławowi Spinkowi, Franciszkowi Szymczykowi. w 60. rocznicę - Mieszkańcy Skierniewic 19 stycznia 2005".

Na placu przykościelnym ustawiona jest barokowa kolumna z figurą Matki Boskiej nazywanej Skierniewicką.

Pierwotnie figura stała przed pałacem prymasowskim i była tam do czasu budowy kościoła św. Jakuba. Decyzją arcybiskupa A. Ostrowskiego przeniesiono kolumnę w pobliże kościoła, czyniąc ją dostępną wszystkim wiernym.

Fundatorem kolumny maryjnej był prymas i arcybiskup gnieźnieński Teodor Potocki. Świadczy o tym znajdująca się na cokole łacińska inskrypcja o treści „Ku czci Dziewicy, Matki Niepokalanej, Niesplamionej, Maryi, Królowej polskiej wolności, ideał duszy swojej kazał przedstawić Teodor Potocki, arcybiskup gnieźnieński w r. 1738”.

Od kościoła kieruję się do budynku przy ul.Senatorskiej 10.

Na ścianie umieszczona jest pamiątkowa tablica z napisem : "Choć mijają lata, by dobro i miłość nigdy nie zostały zapomniane. W tym domu 7 marca 1942 roku założono pierwszy w okupowanej Polsce internat dla sierot wojennych. Za uratowanie około 1300 dzieci Mieszkańcom Miasta i Powiatu Skierniewickiego w 70 rocznicę tablicę tę ofiaaruje Stowarzyszenie Sierot Wojennych. Skierniewice - 2012".

Przechodzę do następnej posesji. Przy ul.Senatorskiej 12 znajduje się Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Skierniewicach.

Na ścianie budynku zawieszona jest instalacja "W hołdzie nauczycielom" z tablicą pamięci : "Uczestnikom tajnego nauczania 1939-1945. Związek Nauczycielstwa Polskiego Oddział Skierniewice. Październik 1995".

Przejeżdżam kilkanście metrów dalej na ul.Floriana 4, gdzie w "domku przy kościele", ma swoją siedzibę Izba Historii Skierniewic. Ostatnie lata życia w modrzewiowym dworku spędziła Konstancja Gładkowska-Grabowska, pierwsza miłość Fryderyka Chopina. Została pochowana na cmentarzu parafialnym w Babsku.

Na ścianie budynku zawieszona jest tablica z informacją "W tym domu w latach 1879-1889 mieszkała Konstancja Gładkowska młodzieńcze natchnienie twórcze Fryderyka Chopina".

Jadę dalej na południe, na trójkątny Plac Świętego Floriana. Ustawiona jest tam figura św.Floriana.

Na cokole widoczna jest tablica z napisem "S.Floriane ora pro nobis", czli "Święty Florianie módl się za nami".

Na placu tym znajduje się Ochotnicza Straż Pożarna w Skierniewicach.

Na strażnicy umieszczona jest tablica pamięci z napisem "Wieczna chwała członkom Ochotniczej Straży Pożarnej w Skierniewicach, poległym, zamordowanym, zmarłym, którzy wiernie służyli Bogu na chwałę, Ojczyźnie w potrzebie, Bliźnim z pomocą... w 125 rocznicę powstania Straży Mieszkańcy Skierniewic 3 maja 2005 r.".

Nieopodal placu przy ul.Strykowskiej 18, straszą ruiny drewnianego domu z przełomu XIX i XX wieku.

Krążę dalej po centrum miasta i wyjeżdżam na ul.Stanisławską. Znajduje się tam kościół p.w. św.Stanisława.

Świątynia jest otwarta, bo trwa właśnie uroczystość ślubna. Zerkam tylko do środka i spoglądam na trzy klasycystyczne ołtarze.

W kruchcie zawieszona jest kompozycja z trzech medalionów z brązu, poświęconym pamięci Oddziałowi Armii Krajowej "Sroka" ze Skierniewic.

Udaje mi się jeszcze zrobić zdjęcie tablicy epitafijnej "Ś.P. Jana i Małgorzaty z Oczarskich Sadowiczów. Proszą o westchnienie do Boga. Wdzięczny syn X.M.D.S.".

Świątynia została wybudowana w 1720 roku na zlecenie Arcybiskupa Stanisława Szembeka w stylu barokowym.

Bezpośrednio przy kościele znajduje się cmentarz Św. Rocha, który powstał w 1782 roku przy Kościele Świętego Stanisława Biskupa i Męczennika. Pochówki na nim zakończono w 1914 roku.

Na jego terenie zachowało się wiele cennych nagrobków z XIX i początków XX wieku oraz historyczny drzewostan. Wśród grobów spotkać można mogiły Francuzów, Rosjan, Włochów i innych narodowości. Na cmentarzu spoczywają także wyznawcy religii ewangelickiej i prawosławnej. Nekropolia wpisana jest w całości w Rejestr Zabytków i jej dokładne poznanie, rezerwuję sobie na osobną wycieczkę.

Po wyjściu z cmentarza kieruję się do skrzyżowania z ul.Rawską. Stoi tam kapliczka - krzyż choleryczny z 1894 roku.

Na cokole krzyża widoczny jest napis „Boże, zmiłuj się nad nami. Mieszkańcy m. Skierniewic ten krzyż postawili prosząc Boga o odwrócenie panującej epidemii. R. 1894”.

Następnie jadę się na południe, do obiektów przy ul.Kilińskiego/Koszarowa. Znajdują się tam budynki po dawnych koszarach wojskowych. Miejsce to wpisane jest na stałe w historię miasta. Pierwsze wzmianki o pobycie wojsk w Skierniewicach pochodzą z okresu pruskiego (1793–1806), lecz garnizon wtedy nie był liczny. Od 1813 do 1863 roku w Skierniewicach był już stały garnizon wojsk rosyjskich w sile jednej kompanii. Ich zadaniem była ochrona Kolei Warszawsko – Wiedeńskiej. W latach 1885–1895 między ulicą Batorego a rzeką, wzniesiono duże budynki wojskowe i gospodarcze wg projektu architekta Aleksandra Woyde. W tym okresie stacjonował w nich 38. Aleksiejewski Pułk Piechoty zwany Tobolskim.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku koszary zajęło wojsko polskie. Rozlokowane jednostki weszły w skład utworzonej w 1939 roku 26. Dywizji Piechoty, której dowódcą był płk dypl. Adam Brzechwa – Ajdukiewicz. Przy ul.Kilińskiego ustawiona jest pamiątkowa tablica z napisem "Tu w latach 1921-1939 w koszarach wojskowych stacjonował 26 Pułk Artylerii Lekkiej im. Króla Władysława IV 26 Dywizji Piechoty bohatersko walczący w Bitwie nad Bzurą w 1939 r. W 90 rocznicę utworzenia 26 DP Mieszkańcy Skierniewic 16.X.2011". 

Naprzeciwko koszar znajduje się Plac Niepodległości, na którym stoi Pomnik Niepodległości, nazywany także Pomnikiem Wolności.

Odsłonięto go w 2007 roku przy kościele garnizonowym Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Pomnik Niepodległości ma formę obelisku zwieńczonego rzeźbą wzbijającego się do lotu orła.

Na frontowej ścianie postumentu znalazła się podobizna Marszałka Józefa Piłsudskiego i data 11 listopada 1918.

Na cokole umieszczono napisy : „Z cierpienia naszego i znoju Polska powstała by żyć”.

Oraz "W 550 rocznicę nadanie praw miejskich-mieszkańcy Skierniewic".

Na placu przykościelnym stoi pomnik Jana Pawła II-go.

Kościół garnizonowy został przebudowany w 1936 roku z dawnej cerkwii wojskowej, którą wzniesiono na pamiątkę śmierci cara Aleksandra III. W latach okupacji hitlerowskiej wnętrze świątyni służyło za magazyn, a podczas wyzwalania Skierniewic uległo prawie całkowitemu spaleniu. Po II wojnie światowej kościół został odbudowany z funduszy MON.

Świątynia jest otwarta, bo trwa właśnie popołudniowa msza. W prezbiterium mieści się się ołtarz z piaskowca, wykonany w 1966 roku przez prof. Zielińskiego. Na ścianach znajdują się polichromie, zaprojektowane i wykonane w 1972 roku przez artystę malarza Mieczysława Saara.

Nad ołtarzem zawieszony jest piękny obraz, przedstawiający Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

Na ścianach świątyni umieszczone są tablice pamięci :
- harcerzy, którzy stracili życie podczas II wojny światowej
- ksiądza Bogdana Pękali
- harcerzy, którzy zginęli podczas Powstania Warszawskiego
- Wiktorii Główce zamordowanej przez Niemców
- żołnierzy-górników poległych w latach 1949-1956

- żołnierzy 13 Skierniewickiego Batalionu
- kolejarzy-żołnierzy AK Obwodu "Sroka"
- Związku Inwalidów Wojennych RP

- w 70 rocznicę zbrodni katyńskiej na Polakach zamordowanych przez NKWD
Nad tablicą zawieszony jest obraz Matki Boskiej Katyńskiej.

Tablica poświęcona pilotom poległych w siłach RAF.

Tablica pamięci ofiar katastrofy smoleńskiej, która zawieszona jest przy ołtarzu z obrazem "Jezu ufam Tobie".

Chór i dziewiętnastowieczne organy kościoła garnizonowego.

Dawna prawosławna cerkiew to piękny kościół w stylu bazylikowym. Do dzisiaj zachowały się z tamtych czasów dwie cenne ikony (I poł.XX wieku), podwyższenie – na którym stoi ołtarz główny oraz postument pod ambonę i krzyż na kopule kościoła. Przetrwał również obraz olejny namalowany na ścianie, przedstawiający scenę ukrzyżowania Jezusa.

Teren wokół kościoła jest bardzo ładnie gospodarowany. Na szerokich pasach zieleni rosną ozdobne krzewy i drzewa. Dawny Plac Zwycięstwa nosi obecnie imię Jana Pawła II.

Na terenie placu wypatrzyłem jeszcze dwie tablice pamięci :
- "W hołdzie poległym w I-szej i II-giej wojnie światowej, pomordowanym w obozach i łagrach inwalidom wojennym w 85 rocznicę powstania Związku Inwalidów Wojennych Rzeczypospolitej Polskiej"

"Pamięci żołnierzy z Berlińskiego Pułku Zmechanizowanego im. chor. Józefa Paczkowskiego, którzy wierni tradycjom narodu współtworzyli dzień dzisiejszy i przyszłość Rzeczypospolitej Polskiej. Mieszkańcy Skierniewic maj 2005. Tu złożono urnę z ziemią z pola Bitwy pod Lenino".

Na palcu znajduje się pomnik poświęcony żołnierzom 26 Dywizji Piechoty.

"Wieczna chwała bohaterskim żołnierzom 26 Dyw. Piechoty 10 PP - 19 PP - 37 PP - 26 PAL którzy w wojnie obronnej 1939 chlubnie wypełnili obowiązek w obronie Ojczyzny. Społeczeństwo Kutna - Łowicza- Skierniewic".

Obecnie spory teren dawnych koszarów wojskowych zajmuje Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa.

W celu rewitalizacji zniszczonych obiektów, Skierniewice uzyskały 3,5 mln złotych na wykonanie robót budowlanych. Nad całością prowadzonych prac nadzór sprawuje Wojewódzki Konserwator Zabytków. W ramach projektu pod nazwą „Ożywienie społeczno – gospodarcze w północnowschodniej części województwa łódzkiego poprzez rewitalizację terenów powojskowych w Skierniewicach”, odnawiane obiekty będą miały na celu, m.in. wprowadzenie zdegradowanych terenów byłej jednostki wojskowej wraz z budynkami w strukturę miejską i nadanie im rangi terenów obsługi regionalnej poprzez stworzenie bazy edukacyjno–laboratoryjnej dla PWSZ.

Przy parkanie szkoły ustawione są dwie pamiątkowe tablice :  
1/ "Tu w latach 1921-1939 w koszarach wojskowych stacjonował 18 Pułk Piechoty zasłużony w walkach o granice Polski 1919-1920, bohatersko walczący w składzie 26 Dywizji Piechoty w Bitwie nad Bzurą w 1939 r. W 90 rocznicę utworzenia 26 DP Mieszkańcy Skierniewic 16.X.2011.".
2/ "W tych koszarach w latach 1949-1989 stacjonował 2 Berliński Pułk Zmechanizowany im. chor. Józefa Paczkowskiego 1 Warszawskiej Dywizji Zmechanizowanej im. Tadeusza kościuszki, wsławiony w walkach o odzyskanie niepodlegóści na szlaku Lenino-Warszawa-Wał Pomorski-Berlin. W 70 rocznicę sformowania Pułku z inicjatywy Koła Nr 2 Związku Żołnierzy Wojska Polskiego w Skierniewicach. Mieszkańcy Skierniewic 15 czerwiec 2013".

Ruszam na dalsze zwiedzanie miasta i zatrzymuję się przy kamienicy na ul.Batorego 48.

Na ścianie budynku zawieszona jest tablica pamięci z informacją : "W tym budynku w latach 1921-1939 mieściły się Dowództwo i Sztab 26 Dywizji Piechoty. W 90 rocznicę utworzenia 26 DP Mieszkańcy Skierniewic. 16.X.2011".

Drewniany dom przy ul.Okrzei.

Targowisko miejskie przy Placu Dąbrowskiego.

Socrealistyczne bloki mieszkalne przy ul.Żwirki 3.

Nowoczesne budynki mieszkalno-biurowe przy ul.Gałeckiego 14.

Przedwojenny budynek mieszkalny przy ul.Gałeckiego 15.

Na ścianie przy parkingu na ul. Gałeckiego-Prymasowska, znajdują się wielkoformatowe graffiti. W 2010 roku odbyła się w Skierniewicach pierwsza edycja przedsięwzięcia pt."Graffiti sztuka miasta".

 Z tym projektem zetknąłem się już podczas wcześniejszych wycieczek (zobacz np. WYCIECZKA Nr 146). Miał on na celu nie tylko aktywizować twórcze zachowania młodzieży, ale również "wpływać na zmianę wizerunku graffiti postrzeganego dotychczas przez społeczności lokalne, jako szpecące mury bazgroły i kojarzone przez wielu z wandalizmem na rzecz street artu, który upiększa ponure i szare miejsca".

Potem oglądam budynek dawnej organistówki przy ul.Senatorskiej 16.

Nad drzwiami zachowała się data budowy : "Anno Domini 1781".

Wracam jeszcze w okolicę dworca kolejowego. Na ul.Sienkiewicza znajduje się klasycystyczna brama z 1780 roku, która prowadzi do dawnej rezydencji biskupów. Bramę wybudowano na życzenie prymasa Antoniego Ostrowskiego. Tędy wjeżdżał król Stanisław August Poniatowski, dostojnicy kościelni, a także władcy państw zaborczych podczas zjazdu w 1884 roku. W budynku znajduje się Stowarzyszenie Tradycji 26 Skierniewickiej Dywizji Piechoty, które zostało otwarte 17 maja 2014 roku.

Na filarach bromy zamontowane są tablice pamięci : "W pięćsetną rocznicę wyniesienia Skierniewic do godności miasta przez Jana ze Sprowy za panowania króla Kazimierza Jagiellończyka w roku 1457. Obywatele Miasta w Roku Jubileuszowym wmurowują tę tablicę dla uczczenia historycznej dla Miasta daty. 19.2.1957".

"Pamięci Synów naszego Miasta i Powiatu, którzy w latach 1914-1920 oddali swe życie za wolność Ojczyzny. W XV rocznicę Niepodległości Miasto Skierniewice".

Obok znajduje się współczesna brama wjazdowa, która prowadzi na teren Parku Miejskiego.

Przy ul.Sienkiewicza 10 mieści się Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Prusa w Skierniewicach. Szkoła została założona w 1899 roku jako Prywatna Szkoła Miejska.

Na ścianie budynku zawieszona jest tablica pamięci w kształcie tarczy szkolnej z napisem : "Z okazji 100-lecia Szkół Ogólnokształcących im. B.Prusa w Skierniewicach. absolwenci i wychowankowie. Skierniewice 18-19.IX.1995 r.".

Natomiast przy ul.Sienkiewicza 14 znajduje się Szkoła Podstawowa nr 1 w Skierniewicach im. Henryka Sienkiewicza.

Na ścianie placówki umieszczona jest "Tablica upamiętniająca przyjęcie przez szkołę nr 1 w Skierniewicach patronatu Henryka Sienkiewicza. Nauczyciele, Uczniowie i Rodzice. Radni Miasta. Skierniewice 25.V.1999".

Przy ul.Sienkiewicza 16 znajduje się zabytkowy dom z końca XIX wieku. Jest to eklektyczna kamienica należąca dawniej do Władysława Górala, a po II wojnie światowej przez lata do Administracji Domów Mieszkalnych.

Podjeżdżam jeszcze na ul.Sobieskiego 69, pod gmach Komendy Miejskiej Policji w Skierniewicach.

To ważne miejsce na mapie miasta, bowiem "Tu w latach 1939-1939 w koszarach wojskowych stacjonował 26 Dywizjon Artlerii Ciężkiej 26 Dywizji Piechoty, bohatersko walczący w Bitwie nad Bzurą w 1939 r. W 90 rocznicę utworzenia 26 DP Mieszkańcy Skierniewic 16.X.2011 r.". Tablica z takim napisem zamontowana jest na ścianie współczesnego budynku komendy.

Jeżdżę kilka minut po ul.Sobieskiego, przy której znajduje się kilka zakładów przemysłowych. M.in. firma "VEKA Polska" - produkująca systemy profili z tworzywa sztucznego do około 180 producentów okien w Polsce.

Zerkam na swój podręczny "Tajny plan zdobycia Skierniewic" i stwierdzam, że wyczerpał mi się przygotowany na dzisiaj program zwiedzania miasta ! Na zdjęciu graffiti pod estakadą przy ul.Dworcowej.

Czym prędzej zmierzam w kierunku dworca i po drodze, oglądam jeszcze osiedle kolejarskie.

Dochodzi godz. 19:40, gdy ponownie pojawiam się na pięknym dworcu kolejowym w Skierniewicach.

Kupuję bilet w kasie dworcowej (koszt 24 zł łącznie z przewozem roweru) i czekam grzecznie na przyjazd pociągu.

O godz. 19:56 na tor pierwszy przy peronie drugim, wjeżdża bez opóźnienia pociąg "Jagna" relacji Warszawa Wschodnia - Łódź Widzew.

"Jagna" to pośpieszny skład, kursujący na stałe na tej trasie. Nie mam jednak czasu na szukanie pomieszczenia ze stojakiem rowerowym i pakuję się do pierwszego wagonu za elektrowozem. Nie będę nikomu zawadzał, bo po drodze do Łodzi, pociąg zatrzymuje się tylko na stacji w Koluszkach.

Podróż upływa mi bez żadnych zakłóceń. "Jagna" pędzi po torach z ogromną prędkością !!! Zerkam na tablicę rozdzielczą, gdzie na wyświetlaczu pojawia się odczyt : 120 km/h ! Ale czad !!!

O godz. 20:41 wysiadam podekscytowany na dworcu kolejowym Łódź Widzew. To była super jazda !!!

Z dworca kieruję się do ul.Rokicińskiej i drogami rowerowymi, dojeżdżam do wspaniale iluminowanego budynku przy al.Piłsudskiego 22. To dawny biurowiec firmy "Philips" i "Infosys", który w latach 2005-2006 zbudowała firma "Skanska". Zajmująca 3 piętra oraz parter powierzchnia biurowa liczy około 6 500 m² (w tym 300 m² zajmuje kantyna). Na głównym parkingu zmieści się 130 samochodów. Obecnie budynek zajmuje firma ubezpieczeniowa "Prudential", która po ponad 70 latach powróciła do Łodzi. Grupa Prudential działała w Polsce od 1927 roku. Główna siedziba firmy mieściła się w sławnym budynku Prudential, który w tamtych czasach był symbolem nowoczesnej Warszawy. 5 października 1938 roku, z wieżowca Prudential dokonano pierwszej próbnej emisji sygnału telewizyjnego w Polsce. Przedwojenna siedziba tej firmy w Łodzi mieściła się przy ul. Piotrkowskiej. 

I to już koniec wakacyjnej eskapady Mr SCOTT'a do Skierniewic ! Zdaję sobie jednak sprawę z tego, że do pełnego poznania tego miasta pozostało mi jeszcze bardzo daleko ! Bo podczas jednego wypadu nie mogłem oczywiście wszystkiego poznać i obejrzeć. Tak sobie myślę, że do stolicy polskiego sadownictwa wrócę jeszcze co najmniej ze trzy razy. No i bardzo dobrze, bo do Skierniewic mi zawsze po drodze (-: